Scattered Memories

Een belichaamde geschiedsschrijving 

Welkom op het geboortefeest van Ultima Vez! In 2022 bestaat de compagnie achter Wim Vandekeybus 35 jaar, en dat vroeg om een viering. Het resultaat vind je in Scattered Memories, een collageachtige voorstelling waarin hij 35 jaar van zijn eigen dansgeschiedenis aan elkaar kleeft met alleen de tijd en zijn gekende thema’s als lijm. Ultima Vez door de jaren heen: een overzicht.

Tactiele geheugens

Vandekeybus startte ooit een opleiding psychologie aan de KULeuven. Die voltooien deed hij niet, maar betekende wel de start van een blijvende fascinatie voor de relatie tussen lichaam en geest die ook nu nog voelbaar is in zijn werk. Door studentikoze omzwervingen heen maakte hij kennis met de podiumkunsten die al snel zijn hart veroverden. In 1985 deed hij auditie voor Jan Fabre, wat een wervelwind aan uitstapjes in de kunsten in gang zette. Niet veel later choreografeerde hij zijn eerste voorstelling What the body does not remember en richtte hij meteen ook een eigen gezelschap op: Ultima Vez. 

What the body does not remember is een voorstelling die in haar spontaneïteit al meteen alle kenmerken van Vandekeybus’ latere werk draagt. Met de titel bevraagt hij al meteen de relatie tussen lichaam en geest en vooral: hoe die twee elkaar soms kunnen tegenwerken. Op het podium is een ensemblecast te zien, soms in paren van twee, soms allemaal tegelijk over de scène vliegend. 

Een originele bewegingstaal werd meteen gezet: als ongeschoolde choreograaf moest Vandekeybus sommige van zijn hedendaags getrainde dansers hun bravoure ‘ontleren’. Hij wilde dan ook vertrekken vanuit impulsen, vanuit het lichaam dat uit zichzelf reageert. De soundtrack werd gecomponeerd door Thierry De Mey en Peter Vermeersch en bestaat uit klappen, drums, en ritmische figuren die de dansers lijken te besturen. Daartussen laat Vandekeybus dansers kat en muis spelen in een eindeloos aan- en afstoten. De relaties tussen dansers deden denken aan tango en andere koppeldansers, en al snel werd de danstaal van Vandekeybus ‘gewelddadig’ genoemd. Een term die hij zelf niet meteen zou gebruiken. Wanneer Vandekeybus zelf woorden in de mond neemt, heeft hij het immers vooral over ‘instinct’. 

Wat het lichaam niet kan herinneren ligt opgesloten in de geest, en omgekeerd. In de vezels van de lichamen op scène zitten de bewegingen van het verleden: zowel van henzelf als van lichamen in de geschiedenis. Met het sleutelwoord ‘instinct’ laat Vandekeybus zijn dansers rollen, pompen en stoten in een soort gevecht met de soundtrack. 

Heropvoeren als methode

Scattered Memories is niet Vandekeybus’ eerste voorstelling die is opgebouwd uit ouder materiaal. Na vijf jaar Ultima Vez was er immers al The Weight of a Hand, een voorstelling waarin hij dansers en muzikanten samen op scène zette en met elkaar liet concurreren. De basis? De choreografieën van zijn eerste twee producties. Ook in 2013 herneemt Vandekeybus al What the body does not remember. Het lijkt een zoektocht naar het geheugen van een lichaam, een geheugen gestoeld op aanraking, ontmoeting. Een zoektocht ook naar wat dans is of kan zijn. 

Hoe dans bij te houden is namelijk een van de grootste uitdagingen van de kunstvorm. Dansnotatie - het bijhouden van choreografieën - is iets dat nog volop wordt onderzocht. Hoe kan je datgene dat voor je ogen ontstaat, dat volledig afhankelijk is van de ontmoeting van lichamen in een zwart kader, vatten? 

In Vandekeybus’ praktijk smelt die vraag samen met de ideeën rond instinct en lichamelijkheid uit zijn allereerste voorstelling. Samen vormen ze een constante draad die door zijn werk zal lopen. ‘Embodied knowledge’, zo zou je die centrale thematiek van Vandekeybus kunnen noemen. Kennis die in het lichaam wordt opgeslagen. 

Belichaamde kennis

Het lichaam, en niet de geest, vormen de sturende kracht achter die kennis die Vandekeybus als ex-psycholoog probeert te onderzoeken. Dat klinkt trouwens veel minder zweverig dan het is. Wie een muziekinstrument beheerst, kan zich hoogstwaarschijnlijk wel voorstellen hoe je vingers soms sneller weten welke noot te spelen dan je hersenen er bij stilstaan. Dat is een ervaring die ook veel dansers delen. Een werk zit vaak nog lang in het lijf. Je hoeft maar pasje één te herhalen, en de rest komt vanzelf.

Maar het kan ook breder gaan dan dat. In onze rationele maatschappij vertrouwen we vaak vooral op gesprekken of geschreven informatie en data. Dat lijkt objectiviteit te veronderstellen, maar wie daar echt in gelooft vergeet dat niet iedereen hetzelfde startpunt bezit. ‘Logische’ kennis gaat immers uit van een kader dat wordt aangeleerd. Wat in ons hoofd zit komt niet van nature. De impulsen van lichamen die met elkaar in interactie gaan, bieden een mogelijkheid om daar voorbij te kijken en vormen dus een democratischer perspectief. De belichaamde kennis is dan niet alleen een groep spieren die bepaalde patronen kan nabootsen, maar staat ook voor een diepgaand begrijpen van de ander dat teruggaat op het begin van ons bestaan.

De 23 dansers die Vandekeybus op de scène plaatst in Scattered memories zijn dan ook een groep lichamen die ons hieraan kunnen herinneren in hun aaneenkleven van citaten, dansfrasen maar ook videobeelden van 35 jaar Ultima Vez. Het is een uitnodiging om te reflecteren over wat is veranderd en wat ongewijzigd bleef. Waar de wereld voorbij is gedraaid en stil blijven staan. Vandekeybus schreef mee aan de dansgeschiedenis en thematiseert dat letterlijk in deze voorstelling die herinnering na herinnering uitpuurt en fileert. Alles om uiteindelijk terug te komen op het simpelste van de menselijke aard: ontmoeting.

Bio

Wim Vandekeybus (1963) is choreograaf, danser, filmmaker en fotograaf. In 1986 werd hij doopvader van zijn eigen danscompanie Ultima Vez. Zijn werk is gelauwerd met nationale en internationale prijzen en zette Vlaanderen op de kaart als dansregio. Hij zoekt steeds naar het botsen van lichaam, intuïtie en intellect. 

Tekst: Ans Van Gasse

De programmatekst en inleiding worden verzorgd door het team van De Zendelingen, een productiehuis voor multimediale content over podiumkunsten en een collectief van freelancers die werken rond omkadering.