The Disappearing Act

Yinka Esi Graves (Londen, 1983) is een Britse maker, choreograaf en flamencokunstenaar die woont en werkt in Sevilla. In haar werk onderzoekt zij de verbanden tussen flamenco en andere hedendaagse vormen. Haar perspectief is de Afrikaanse diaspora.

In 2005 studeert zij kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Sussex. In 2009 verhuist ze naar Spanje. Daar bekwaamt ze zich in de flamencodans aan de Escuela de Flamenco Amor de Dios in Madrid. Ze werkt er onder meer met meesters als La Lupi, Andrés Marín, Yolanda Heredia en Juana Amaya. Als flamencodanseres werkt ze samen met gerenommeerde artiesten zoals Remedios Amaya, Concha Buika, Nora Chipaumire en Ama Wray. Die samenwerkingen hebben haar werk – dat varieert van performances tot live-in-situ composities – beïnvloed.

In 2015 maakt ze Clay, met choreograaf Asha Thomas. Die voorstelling betekent de start van een veel meer onderzoekende en experimentele benadering van dans. Daar wordt de kiem gelegd voor haar eerste solo, The Disappearing Act. In 2022 geeft ze een lezing gebaseerd op de theoretische kern van haar onderzoek, The Disappearing Act: A Conversation from a Dissident Body, op de Flamenco Biënnale van Sevilla. In 2023 gaat The Disappearing Act in première op het Nîmes Flamenco Festival (Frankrijk) in 2023.

Graves was als danseres ook te zien in Cuerpos Celestes (2019) en Origen (2022) van Marco Vargas en Chloé Brûlé, en in Mailles (2020) van kunstenares Dorothée Munyaneza, waarmee ze de wereld rondreisde.

Al dansend vinden wat de tijd in je achterlaat

* De Britse danseres en choreografe Yinka Esi Graves verloor haar hart aan de flamenco en woont in Sevilla.
* In The Disappearing Act onthult ze de zo lang verborgen, Afrikaanse wortels van de flamenco.
* Graves mixt virtuoze dans, video, spoken word en live muziek tot een betoverende, persoonlijke voorstelling.
 

Yinka Esi Graves behoort tot een nieuwe generatie danskunstenaars waartoe ook Dorotheé Munyaneza, Radouan Mriziga, Cherish Menzo, Serge Aimé Coulibaly, Moya Michael, Mohamed Toukabri, Alesandra Seutin, Lukah Katangila en Nadia Beugré behoren. Deze kunstenaars verrijken hun choreografische woordenschat met de danscultuur uit landen / continenten waar hun roots liggen. Daarenboven zetten ze hun taal in om bruggen te bouwen tussen culturen én erop te wijzen dat de rijkdom van, bijvoorbeeld, het danserfgoed/repertoire van het Afrikaanse continent de dans uit Europa en Noord-Amerika sterk beïnvloedde.

‘Dansen is een wonderlijke manier om mezelf uit te drukken.’

Yinka Esi Graves wordt in 1983 geboren in Londen in een familie van Ghanese en Jamaicaanse afkomst. Als vierjarige leeft ze met haar ouders in Nicaragua. Daar maakte ze het carnavalsfeest mee in de stad Bluefields. Sinds die dag danst de kleuter  voor haar ouders alle dansen die ze tijdens dat carnavalsfeest zag. Daarom besluiten haar ouders om hun dochter danslessen te laten volgen. Sinds haar vijfde danst ze letterlijk en figuurlijk door het leven. Dans, zo beschrijft ze in een interview uit 2015 met de website We Be Spirits, laat haar toe om puur plezier te beleven. ‘Dansen is een wonderlijke manier om mezelf uit te drukken.’

Wanneer ze twaalf is, woont ze in London. Op een avond nemen haar ouders hun dochter mee naar een optreden van de Spaanse flamencogitarist Paco Peña in Sadlers Wells. Ze geniet maar die avond wordt haar passie voor flamenco niet aangewakkerd. Dat gebeurt in Sussex. Als achttienjarige besluit ze kunstgeschiedenis te studeren aan de universiteit van Sussex. Daar wordt haar onderzoekersgeest gevormd. Ze volgt ook een cursus flamencodans. Die doet haar liefde voor de flamenco voorgoed ontvlammen.

Na haar universitaire studies trekt ze naar Madrid. Aan de Escuela de Flamenco Amor de Dios dompelt ze zich onder in de flamencowereld. Ze ontpopt zich tot een intrigerende danseres met wie topchoreografen als Marco Vargas of Dorothée Munyaneza graag samenwerken.

Het is de samenwerking met de Amerikaanse Asha Thomas die de choreografe én de onderzoekster in Graves een boost geeft. Thomas en Graves maken Clay. De titel verwijst naar de klei waaruit elk wezen op aarde bestaat. In die klei zijn de herinneringen begraven die onze persoonlijkheid kleuren. Voortgestuwd door de expressieve muziek van flamenco-gitarist Guillermo Guillén vinden de twee danseressen een danstaal waarin zowel de roots van de postmoderne dans als de flamenco wortelt.

‘In deze voorstelling ontmoeten drie talen elkaar, drie koloniale talen.’

De overrompelende ervaring die Clay was én de terecht toenemende aandacht voor Black History zwengelt de onderzoeks- en danshonger van Yinka Esi Graves aan. Dit vormt de basis van The Disappearing Act.

Een pandemie, een zwangerschap plus samenwerkingen met Marco Vargas en Dorotheée Munyaneza zorgen ervoor dat de kiem voor The Disappearing Act pas na enkele jaren ontspruit. Maar Graves doet tussen 2016 en 2022 wél veel onderzoek naar de roots van de flamenco in de Afrikaanse danscultuur. Uit dat onderzoek puurt ze in 2022 een lezing, met live muziek en beeldmateriaal van iconische zwarte kunstenaars die te lang zijn doodgezwegen.

In 2022 trekt ze ook – mét camera – naar zes symbolische plekken. Zoals de San Telmo-brug over de rivier Guadalquivir in Sevilla. Via de rivier arriveerden de voorbije eeuwen niet alleen goederen uit Azië en Amerika maar ook mensen uit Afrika in Spanje. Graves reisde ook naar Ghana – waar haar familie vandaan komt – om de twee forten te filmen waar tot slaaf gemaakte mensen gevangen zaten voordat ze over de Atlantische Oceaan werden gestuurd. Op elk van die plekken danst Graves. Fragmenten van die dansfilmpjes zijn deel van de voorstelling.

Nog een cruciaal deel van de voorstelling zijn de verschillende talen. Graves combineert niet alleen dans met video en muziek. Ze verklaart in een interview aan Festival d’Avignon, waar The Disappearing Act in juli 2024 speelde, dat drie koloniale talen elkaar ontmoeten in deze creatie. Graves spreekt Frans. De befaamde flamenco-zangeres Rosa de Algeciras zingt in het Spaans. En drumster Donna Thompson vuurt al eens een Engelstalige vers af tussen het drummen door.

‘Ik kluts geen culturen maar injecteer de ziel van de flamenco in een persoonlijke show’

‘Ik kluts geen culturen maar injecteer de ziel van de flamenco in een persoonlijke show’, benadrukt Graves aan Festival d’Avignon. Klopt. Dat alle research tot een indringende, perfect uitgebalanceerde en betoverende voorstelling leidt, is ook te danken aan flamencogitarist Raúl Cantizano. Hij tracht steeds zichzelf en zijn geliefde flamenco te vernieuwen. Zijn eigenzinnige muziek vormt de stevige rode lijn waarop Graves haar beelden, zinnen, bewegingen, dromen laat golven.

‘Zichtbaar maken wat de tijd in je achterliet’

Al dansend, filmend, sprekend, krijtlijnen trekkend, lachend en huilend nodigt Yinka Esi Graves ons uit om bewust te zijn van de vergeten of nog niet vertelde verhalen. Zo maakt ze zichtbaar wat de tijd in haar, in elk van ons, achterliet.

Els Van Steenberghe

Getipt voor jou:

* https://www.concertgebouw.be/nl/rumi-passion 

* https://www.concertgebouw.be/nl/ultimo-helecho 

* https://www.concertgebouw.be/nl/creatie-2026 

EXTRA – Een glasheldere (Engelstalige) analyse van de voorstelling door Amy Schofield:

https://www.tandfonline.com/doi/epdf/10.1080/13528165.2023.2321060?needAccess=true