Hyena Hyena
Marc Vanrunxt / Kunst/Werk
Verborgen taal - Lieve Dierckx
Programmatekst: Lieve Dierckx
Al meer dan veertig jaar is choreograaf Marc Vanrunxt bezig met zijn kunst. In ‘Hyena Hyena’ zien we de hand van een meester-vakman. De titel refereert aan ‘Hyena’, een voorstelling die hij in 1985 maakte met Eric Raeves en Linda Swaab voor het legendarische Klapstuk-festival in Leuven. ‘Hyena’ was ook de naam die hij tussen 1984 en 2001 aan zijn organisatie gaf.
Eigenzinnig
Een inspiratiebron voor ‘Hyena’ uit 1985 was het symbolisme van beeldend kunstenaar Fernand Khnopff. In punk modus wel: op de zwart wit videobeelden van toen zien we een plastic zwaan om het middel van Eric Raeves waaruit witte sneeuw valt. Verder een opgebaarde Marc Vanrunxt tussen witte lelies. Op de soundscape was een track te horen van Thierry Genicot met huilende hyena’s en muziek van Siouxsie and the Banshees uit hun toenmalige post-punk lp ‘Hyæna’. Met die keuzes ging Vanrunxt dwars in tegen de heersende minimalistische trends in de postmoderne dans zoals die nog heette.
Eigenzinnig is hij altijd geweest: voor hem geen eigen studio, geen groot gezelschap, geen reguliere formats. Hij doet zijn eigen ding. Soms levert dat weerstand op, in andere periodes wordt hij opgehemeld. Maar Marc Vanrunxt is niet geïnteresseerd in het voldoen aan verwachtingen. In die zin leeft de verzetsgeest van punk verder in de choreograaf.
Ondanks de titel is deze ‘Hyena Hyena’ geen remake van die vroege voorstelling. Verre van. De choreograaf bouwt niet aan een repertoire met heropvoeringen van eerder werk. Hij archiveert zijn dans op een andere manier, via teksten, fotoboeken, films, tentoonstellingen. In zijn choreografieën zelf keert hij terug in de tijd door thema’s en elementen die hem nauw aan het hart liggen te verfijnen en uit te diepen. Zo is doorheen de jaren uit zijn voorstellingen een fijnmazig weefsel ontstaan van echo’s, geheugen en herinnering, van opnieuw beginnen en hergebruik. Niets gaat verloren, zo ook in ‘Hyena Hyena’. Dat begint hoogst prozaïsch bij de witte vloer van beschermfolie uit de bouwindustrie, uit ‘Pink & Orange’ (2021). Daarnaast zijn er de zilveren doeken, lange handschoenen en spiegels - scenografische objecten die regelmatig weerkeren in zijn voorstellingen.
Open en bloot
Een van die thema’s die hij herneemt in ‘Hyena Hyena’ is in hoever een performer zich bloot wil en kan geven aan het publiek. Toen hij in de jaren ’80 zelf solo’s danste uitte die vraag zich in fysieke beperkingen die hij zichzelf oplegde. Vaak gebeurde dat via kostuums met bijvoorbeeld nauwe enkellange rokken of lange slepen, die de beweging hinderden. Zo ook de jurk waarin hij danst in het vroege ‘Hyena’: die herleidt zijn onderlichaam tot een statische sokkel waarop hij alleen vanaf zijn romp beweegt. Zijn kostuums waren een concrete uiting van zowel fysieke als psychische onmacht, vertelde hij later. Om te dansen, te bewegen, te leven. Hij stopte zelfs een periode met solo’s dansen omdat het alleen werken in de studio hem te zwaar, te existentieel werd. Ook bekeken worden was moeilijk.
Liever choreografeerde hij voor anderen. Net in die periode kwamen dansers hem vragen om voor hen solo’s te schrijven, te beginnen met Marie De Corte, voor wie Vanrunxt ‘Mijn solo voor Marie (Vernietigd)’ creëerde in 1997. Zo ging hij op het lijf van dansers schrijven, zoekend naar de eigenheid van hun lichaam en naar hun specifieke présence. Op dezelfde manier werkte hij in 2019 met Jan Martens in ‘lostmovements’.
Menselijke lichamen
Al vanaf het begin van zijn carrière is de choreograaf gefascineerd door de rijkdom aan bewegingen van mensen, elk op hun manier. Het menselijke van het danslichaam is iets wat de choreograaf doorheen de jaren uitdiepte. Dansers hebben niet per se de gewoonte om zich bloot te geven via hun bewegingstaal. Toch is net dat wat Marc Vanrunxt hen in zijn werk tracht te ontfutselen, zo ook in ‘Hyena Hyena’.
In deze choreografie voor drie dansers (die elk ook choreograaf zijn), lijkt het of Vanrunxt die zoektocht an sich formaliseert. Vier soundtracks - ‘I Come Out of Your Sleep’ van Ruth Anderson, ‘A piece of names’ van Els Mondelaers, ‘Aqua Regis’ van Coil uit 1985 (!) en Deep inside you’ van Patrick Cowley - vormen samen met vier lichtplannen van Stef Alleweireldt evenveel gefaseerde aanzetten voor de performers om zich niet alleen als danser, maar ook als mens binnenste buiten te keren.
Terwijl er in eerdere voorstellingen vaak hevige clashes waren in bewegingsmateriaal en muziek - een Krzysztof Penderecki naast punk en Bowie, barokcomponist Jean-Baptiste Lully naast de Pet Shop Boys – verlopen in deze ‘Hyena Hyena’ de overgangen organischer, van weidse en grootse aanwezigheid naar een kern van diepe menselijkheid.
In elk geval wil bij Marc Vanrunxt de beweging nooit een vertaling zijn van de muziek. Ook in ‘Hyena Hyena’ gebruikt hij geluid en muziek als een inspiratiebron, om een sfeer te creëren, als een stimulerende energie die contrasteert met of commentaar geeft op de beweging.
Wat kan die dans en beweging zijn, en hoe er vorm aan te geven? Vanrunxt werkt al lang niet meer met voorgeschreven beweging voor de dansers. Er is een inspiratiebron en een incubatieperiode die leiden naar een repetitieproces, maar hij gaat zonder vastomlijnde verwachting de studio in. Daar ontstaat het werk in een over-en-weer van vragen en voorstellen tussen hemzelf, de dansers, de lichtontwerper en de geluidsontwerper. Vaak vraag hij er een beeldende kunstenaar bij, niet om een scenografie te ontwerpen, maar om met ingrepen en objecten de ruimte en de beweging mee te moduleren. Hoe kijkt elk van hen naar de ruimte, de muzikaliteit en de beweging vanuit de trajecten die hij hen voorstelt?
Lieve Dierckx
Luistertip
Na het klokkengelui in het tweede deel van de voorstelling, op de soundtrack ‘A piece of names’ van Els Mondelaers, kan u de gefluisterde namen horen van de dansers, en de titel van het stuk.
Citaten
- ‘It's all hidden in their moving bodies,
the hidden language of their souls
it’s partly the language that they don’t want to show us,
to whom they are so exposed’
Citaat van Martha Graham in de aankondiging van ‘Hyena Hyena’.
- ‘Wat me op het einde nog het meest interesseert is wat de toeschouwer meeneemt uit de voorstelling, wat er overblijft.’ Marc Vanrunxt op NPO2 in Podium Dans.
- ‘Elk van mijn voorstellingen is een première, want elke keer wordt ze opnieuw gecreëerd’. Marc Vanrunxt in Pompidou op 17 jan ’24.
Bio Marc Vanrunxt
Marc Vanrunxt is choreograaf en danser. Hij onderzoekt de grenzen van dans als medium en choreografie als taal, door rekening te houden met de mogelijkheden van het lichaam. In zijn werk probeert hij begrippen als tijd, ruimte, energie en aanwezigheid te herdefiniëren. Het oeuvre van Vanrunxt werkt rond tegenstellingen als zichtbaar/onzichtbaar en tastbaar/ongrijpbaar. Zijn artistieke woordenschat vindt haar wortels in de punkbeweging en het abstracte expressionisme. In 2001 richtte hij het gezelschap Kunst/Werk op.
De programmatekst en inleiding worden verzorgd door het team van De Zendelingen, een productiehuis voor multimediale content over podiumkunsten en een collectief van freelancers die werken rond omkadering.